CỦ CẢI

CỦ CẢI (LA BẠC) – "NHÂN SÂM MÙA ĐÔNG" & MÁY QUÉT ĐỜM

"Đông ăn củ cải, Hè ăn gừng, khỏi cần thầy thuốc". Câu tục ngữ này đúc kết kinh nghiệm dưỡng sinh ngàn đời. Củ cải trắng không chỉ là thực phẩm mà là vị thuốc "tiêu thực" (trợ tiêu hóa) và "long đờm" hàng đầu trong Đông y.

1. Hồ sơ dược liệu (theo GS. Đỗ Tất Lợi)

• Tên khoa học: Raphanus sativus L.

• Tên gọi khác: La bạc (củ), La bạc tử (hạt).

• Tính vị:

  • Củ tươi: Vị cay, tính mát. Nấu chín: Vị ngọt, tính bình.

  • Hạt (La bạc tử): Vị cay, ngọt, tính bình.

• Công dụng truyền thống: Củ cải giúp tiêu thực (tiêu hóa thức ăn), long đờm (trị ho), lợi tiểu và giải độc (dùng khi bị ngạt khói than). Hạt củ cải (La bạc tử) chuyên trị ho suyễn, đờm nhiều và bụng trướng đầy.

2. Bí mật hoạt chất: Raphanin & Enzyme tiêu hóa

• Hoạt chất chính: Raphanin (kháng sinh), Tinh dầu (dầu mù tạt tạo vị cay), các Enzyme (Amylase, Diastase).

• Cơ chế tác động:

  • Tiêu hóa: Củ cải chứa lượng lớn enzyme Amylase và Esterase giúp phân giải tinh bột và chất béo nhanh chóng. Đó là lý do ăn củ cải giúp hết đầy bụng khi ăn nhiều dầu mỡ.

  • Trị ho: Tinh dầu và Raphanin có tác dụng ức chế vi khuẩn Gram dương (như Liên cầu khuẩn, Phế cầu khuẩn) gây viêm họng, đồng thời kích thích niêm mạc làm loãng đờm để dễ khạc ra.

• Lưu ý chế biến: Các enzyme tiêu hóa trong củ cải rất dễ bị phá hủy bởi nhiệt độ cao. Để trị đầy bụng, ăn củ cải sống (nộm, muối xổi) hoặc nước ép hiệu quả hơn nấu chín nhừ.

3. Đối chiếu: Nam dược & khoa học hiện đại (Evidence-Based)

A. Kích thích tiêu hóa, nhu động ruột (Gastrointestinal Motility)

• Cơ chế: Các nghiên cứu dược lý chứng minh dịch chiết hạt củ cải (Semen Raphani) có tác dụng tăng cường co bóp dạ dày và ruột, đẩy nhanh quá trình làm rỗng dạ dày. Điều này xác nhận công dụng "hạ khí, tiêu thực" (đẩy hơi xuống, tiêu thức ăn) của Đông y.

• Nguồn minh chứng:
  👉 [Tác dụng thúc đẩy nhu động ruột của hạt Củ cải (Raphanus sativus) trên thực nghiệm] (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17595568/)

B. Trị ho, Hen suyễn (Antitussive & Antiasthmatic)

• Cơ chế: Các Alkaloid và Isothiocyanate trong hạt củ cải giúp giãn cơ trơn khí quản (chống co thắt phế quản gây hen) và ức chế phản xạ ho.

• Nguồn minh chứng:
  👉 [Đánh giá tác dụng trị ho và hen suyễn của các alkaloid chiết xuất từ Semen Raphani (Hạt củ cải)] (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22212502/)

4. Bài thuốc tham khảo

(Dựa trên dữ liệu nguyên bản của GS. Đỗ Tất Lợi)

• Bài thuốc 1: Chữa ho nhiều đờm, khó thở (Hen suyễn)

  • Thành phần: Hạt củ cải (La bạc tử).

  • Cách dùng & liều lượng: Hạt củ cải sao vàng, tán nhỏ. Mỗi lần uống 10g chiêu với nước ấm hoặc nước cơm. (Bài thuốc Tam tử dưỡng thân thang nổi tiếng cũng dùng vị này).

• Bài thuốc 2: Chữa đầy bụng, ăn không tiêu

  • Thành phần: Hạt củ cải hoặc Củ cải tươi.

  • Cách dùng & liều lượng:

    • Hạt: Rang, giã nát, sắc uống.

    • Củ: Ăn sống, làm nộm hoặc muối dưa chua ăn kèm trong bữa ăn.

• Bài thuốc 3: Chữa ngạt khói (Giải độc CO)

  • Thành phần: Củ cải tươi.

  • Cách dùng & liều lượng: (Kinh nghiệm dân gian) Giã nát củ cải vắt lấy nước cốt đổ vào miệng người bị ngạt khói than.

5. Lưu ý an toàn

• Kỵ Nhân sâm: Củ cải có tính "hạ khí" (giáng xuống, tiêu đi), còn Nhân sâm có tính "bổ khí" (nâng lên, bồi đắp). Hai thứ này kỵ nhau vì củ cải sẽ làm triệt tiêu công dụng bổ dưỡng của nhân sâm (gây "hao khí"). Không ăn củ cải khi đang uống sâm.

• Tỳ vị hư hàn: Người hay bị lạnh bụng, tiêu chảy mạn tính không nên ăn nhiều củ cải sống (vì tính mát). Nên nấu chín kỹ.