QUẢ NHÃN

NHÃN (LỆ CHI NÔ) – "THUỐC NGỦ" TỰ NHIÊN & HẠT TRỊ BỎNG

Người ta thường nói "Nam dược trị Nam nhân". Cây nhãn Hưng Yên không chỉ cho quả ngọt mà còn cung cấp vị thuốc "Long nhãn" (cùi nhãn sấy) nổi tiếng để dưỡng tâm, an thần. Thú vị hơn, hạt nhãn đen láy (thường bị vứt đi) lại là thuốc cầm máu cực hay.

1. Hồ sơ dược liệu (theo GS. Đỗ Tất Lợi)

• Tên khoa học: Euphoria longana Lamk (Tên hiện đại: Dimocarpus longan).

• Tên gọi khác: Lệ chi nô.

  • Cùi khô: Long nhãn (Mắt rồng).

  • Hạt: Long nhãn hạch.

• Tính vị:

  • Cùi (Long nhãn): Vị ngọt, tính ấm.

  • Hạt: Vị chát.

• Công dụng truyền thống:

  • Long nhãn: Bổ tâm (tim), an thần (giúp ngủ ngon), nuôi dưỡng máu huyết, chữa hay quên, hồi hộp.

  • Hạt nhãn: Chữa các bệnh ngoài da (chốc lở), cầm máu đứt tay, trị bỏng.

2. Bí mật hoạt chất: Adenosine & Polyphenol

• Hoạt chất chính:

  • Cùi: Đường (Glucose), Vitamin, Adenosine, GABA.

  • Hạt: Polyphenol (Corilagin, Ellagic acid) hàm lượng rất cao.

• Cơ chế tác động:

  • An thần: Adenosine và GABA trong cùi nhãn có tác dụng ức chế dẫn truyền thần kinh trung ương, giúp giảm lo âu và gây buồn ngủ tự nhiên.

  • Cầm máu & Liền da: Các Polyphenol trong hạt nhãn có tính chống oxy hóa cực mạnh và làm săn se (nhờ Tanin), giúp máu đông nhanh và vết thương mau lành.

3. Đối chiếu: Nam dược & khoa học hiện đại (Evidence-Based)

A. Trị mất ngủ, Giảm lo âu (Anxiolytic & Sedative)

• Cơ chế: Các nghiên cứu trên chuột cho thấy chiết xuất cùi nhãn làm tăng thời gian ngủ và giảm hành vi lo âu thông qua việc điều biến thụ thể GABA-A và hệ thống Serotonergic trong não.

• Nguồn minh chứng:
  👉 [Tác dụng tăng cường giấc ngủ của chiết xuất cùi nhãn thông qua cơ chế GABAergic] (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24467540/)

B. Cầm máu, Chữa lành vết thương (Wound Healing)

• Cơ chế: Chiết xuất hạt nhãn chứa lượng lớn chất chống oxy hóa (Ellagic acid). Nó giúp kháng khuẩn, giảm viêm và thúc đẩy quá trình tái tạo mô da tại vết thương hở.

• Nguồn minh chứng:
  👉 [Đặc tính chống oxy hóa và kháng khuẩn của chiết xuất hạt nhãn (Dimocarpus longan)] (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6270726/)

4. Bài thuốc tham khảo

(Dựa trên dữ liệu nguyên bản của GS. Đỗ Tất Lợi)

• Bài thuốc 1: Chữa mất ngủ, hay quên, thần kinh suy nhược

  • Thành phần: Cùi nhãn khô (Long nhãn) 10-20g.

  • Cách dùng & liều lượng: Sắc với nước uống hàng ngày, hoặc chưng với hạt sen ăn. Cũng có thể ngâm rượu uống để bồi bổ khí huyết (Rượu Long nhãn).

• Bài thuốc 2: Chữa đứt tay chảy máu, vết thương hở

  • Thành phần: Hạt nhãn.

  • Cách dùng & liều lượng: Bóc bỏ lớp vỏ đen bóng bên ngoài, lấy phần nhân trắng bên trong hạt. Sấy khô, tán thành bột mịn. Rắc trực tiếp vào vết đứt tay. Máu sẽ cầm ngay và tạo lớp màng bảo vệ vết thương.

• Bài thuốc 3: Chữa bỏng

  • Thành phần: Hạt nhãn, dầu vừng (mè).

  • Cách dùng & liều lượng: Hạt nhãn đốt thành than (hoặc tán bột như trên), trộn đều với dầu vừng. Bôi lên vết bỏng giúp làm dịu, giảm đau và mau lên da non.

5. Lưu ý an toàn

• Tiểu đường: Long nhãn chứa hàm lượng đường rất cao (chủ yếu là Glucose). Người bệnh tiểu đường nên hạn chế ăn hoặc chỉ dùng lượng nhỏ theo chỉ dẫn.

• Nóng trong: Nhãn có tính ấm. Người đang bị mụn nhọt, nóng trong người ("thực nhiệt"), táo bón, phụ nữ mang thai (thường có thân nhiệt cao) không nên ăn quá nhiều nhãn vì sẽ gây "bốc hỏa", động thai.